ADNAN ZENCİR

Dilbilim bakış açısında, göstergelerin dilin doğuşunda önemli kuramlardan biridir, bu bağlam kapsamında ilgili sözcüklere geçmişe dönük somut kullanımına bakıldığında; “ Ta” sözcüğünün belirgin ilk kullanıldığı yer; Orhun Yazıtlarıdır, “tağ, dağ” anlamında kullanılmıştır. Buna bir çeşit gösterge belirteci diyebiliriz, kişinin uzaktaki bir varlığa ses aracılığı ile verdiği bir ad olarak öngörülebilir ( işte gibi ). “ Tan” sözcüğü de Orhun Yazıtlarında geçmektedir, “ şafak, göğün ağarması” anlamında kullanılmıştır. “ Tanrı” sözcüğünün ilk kullanımı, Hunlara ( Hsiung-nu ) özgü sözcükler olarak Çin kaynaklarında geçmektedir, öbek olarak " ç'en-gli < t'eng-li= tangri ( M.Ö. kullanımı ) olarak geçmektedir, "gök" anlamındadır, " ç'eng-li ku-t'u" öbeği ile " göğün oğlu" anlamındadır. Buradaki birinci sözcük " tangri" olarak kabul edilmektedir, Orhun Yazıtlarında ise " tengri, tangri" ( M.S. 8. yy. kullanımı ) biçimin

Sözlerin, sözcüklerin, deyimlerin, deyişlerin, özdeyişlerin, atasözlerinin derinliklerine iyi bakılırsa derinlikleri iyi düşünülürse onları dillendirenlere iyi kulak verilirse onların koynunda çağlardan çağa süzülegelen kişioğlunun öyküsünü görürsün.  İlk Çağ uygarlıklarında yaygın olarak Asya’da Gök Tanrı inancında ve Avrasya, Anadolu, Trakya gibi birkaç bölgede kişi öldüğünde değer verdiği özel eşyaları ile gömülürdü, bu eşyalar da genel o larak toplumlarda ilgi gören eşyalardı ( altın, gümüş, değerli madenler vb. ). Burada iki temel amaç öne çıkmaktaydı; birincisi ölüm sonrası yaşama inanmak, ikincisi Yaradan inancıdır. Bu geleneğe Türklerde kurgan, höyük ( korıgan, koru-mak eylemi kökenli ) denirdi. Adı gibi korumak amacı vardı, kurganın görkemi kişinin önemini, toplumca önemsenmişliğinin göstergesiydi, “ Toprağı bol olsun” deyimi Türklerde bu gelenek çıkışlıdır, İslam dinini benimseyiş sonrası Müslüman olmayan kişiler öldüğünde, onlar için adlandırılmıştır, İyi niyet taşım

     Dikilme Tarihi ve Yeri: M. S. 7. yüzyıl, Orhon Yazıtları’ndan yaklaşık kırk yıl önce…Sansar Ula ( Baga Sansar Dağı Moğolistan )      Yazıtın Anlatıcıları ve Yazıcısı: Tun Bilge, Tun Yeğen Erkin, yazıtın yazıcısı: Toluk. Önemsenmesi gereken öge, “tun” unvanı, sanı, Köktürkler Dönemi’nde, ikinci derece kağan soyundan olanlarca kulanılmıştır, yani aşina soylu… Bilindiği gibi “gece” anlamına gelmektedir.      Yazıtın Özelliği: Orhon ABC’si ile yazılmış, yani yazı dili Türkçe olan ilk belgedir, yazıt balbal ( mezar taşı ) üzerine altı dize olarak yazılmış, pek anlam yaşımayan, ölmüş Tun Bilge ve Tun Yeğen Erkin adlı şadların Çin egemenliğinde olan Türk boylarının Çin’e baş kaldırıp II. Köktürk Kağanlığı’nı kuran İlteriş ( il tutan, devlet kuran ) Kutluk Kağan’a katılmalarını öneriyorlar. ( vasiyet ediyorlar ), balbalın bulunduğu yere ve zamana bakıldığında, bu kanı güçleniyor, yazıtta öne çıkan bir öge de birçok Köktürk yazıtında olduğu gibi bu yazıtta da aşina soyu, kağanlık,